पृष्टभूमिः
हाम्रो बुझाईमा तोकिएको कैद बस्दा दिन र रातको गणना हुन्छ भन्ने सामान्यतः आमधारणा बनेको छ । अर्थात एक बर्ष कैद तोकिएको अवस्थामा दिनरात गणना गरेर छ महिना मात्र कैद बसे हुन्छ भन्ने आमधारण बनेको छ । तर कानुनको कुनै पनि व्यवस्थामा त्यस्तो दिनरात गणना हुने व्यवस्था भएको पाईदैन ।
कैदअवधि गणनाः
कैदको गणना गर्दा कसूरदार हिरासतमा बसेको दिनदेखिको गणना हुन्छ । अर्थात हिरासत नबसेकाको हकमा कारागारमा बसेको मितिदेखि गणना हुन्छ । यसरी अवधि गणना गर्दा छुटेको दिन गणनामा पर्दैन । अर्थात गणना गरिने छैन । यो व्यवस्था कानुनमा प्रष्ट छ । त्यसैले कैद अवधि गणना गर्दा दिनरात गणना हुने भन्ने आमधारणा कानुनतः गलत बुझाइ हो ।
गलत आमधारणाको आधारः
कानुनले कैद निलम्बन गर्ने व्यवस्था पनि गरेको छ । एक बर्ष भन्दा कम कैद निर्धारण भएको कसूरदारले पहिलो पटक कसूर गरेको रहेछ र निजले गरेको कसूर निजको उमेर, आचारण, कसूर गर्दाको परिस्थिति, कसूर गर्दा अपनाएको तरिकालाई विचार गर्दा निजलाई कैदमा राख्न उपयुक्त नदेखिएमा अदालतले त्यस्तो कसूरदारलाई भएको कैद तत्काल कार्यान्वयन नगरी निलम्बन गर्न सक्नेछ । यसरी कैद निलम्बन गर्दा कैद सजाय निर्धारण भएको मितिदेखि तीन बर्षसम्म निलम्बन गर्न सकिनेछ । तर कर्तब्य ज्यान, समेतका १६ प्रकृतिका कसूरहरुमा कैद निलम्बन गर्न नसकिने कानुनले किटान गरेको छ ।
कैद कट्टा हुन सक्नेः
जन्म कैदको सजाय पाएको, जबरजस्ती करणीमा सजाय पाएको समेतका दश प्रकृतिका कसूरदार बाहेकका कसूरदारहरुमा कैदमा रहँदा चालनचलन सुधार आएमा र निजले तीन चौथाई कैद सजाय भुक्तान गरेमा निजलाई भएको कैद सजाय कारागारले कानुन बमोजिम कट्टा गर्न सक्ने व्यवस्था छ ।
अस्पतालमा बसेको कैद कट्टा हुनेः
कैद सजाय पाएको कुनै कसूरदारको होस ठेगानमा नरहेमा त्यस्तो कसूरदारलाई कारागारले अस्पताल वा यस्तै अन्य चिकित्सा केन्द्रमा राख्नु पर्नेछ । अस्पताल वा चिकित्सा केन्द्रमा राखिएको अवधिभरलाई निजले कैद भुक्तान गरेको अवधि मानिनेछ ।
पुनस्र्थापना केन्द्रमा पठाउनेः
लागू औषधको सेवनको कसूरदार वा शारीरिक वा मानसिक दुर्वलताबाट पीडित कसूरदार वा अन्य यस्तै कसूरदारलाइ निजको उमेर, कसूर गर्दाको परिस्थितिलाई विचार गर्दा निजलाई कारागार नपठाइ पुनस्र्थापना केन्द्रमा पठाउन उपयुक्त देखिएमा प्रोवेशन अधिकृतको सिफारिसमा अदालतले त्यस्तो कसुरदारलाई पुनस्थापना केन्द्रमा पठाउने सक्नेछ ।
निष्कर्षः
कानुनको मनसाय बमोजिम राज्यव्यवस्थाले काम गर्न सके निदोर्षलाई अर्थात समय परिस्थिति र परिवन्दले कसूरदार देखिएका व्यक्तिहरुलाई कैद जरिवानाबाट सुविधा प्रदान गर्न सकिने कानुनी व्यवस्था छ । तर यसको कार्यान्वयन कानुनको भावनाबाट भन्दा पहूँचको दुरुपयोगबाट हुनु न्याय क्षेत्रमा विकसित निराशाजनक अवस्था हो ।