त्यागौं लागू पदार्थ

–एकजना अधवैंशे दैनिक भट्टीमा जान्थे र दुइवटा गिलासमा रक्सी लिएर पिउने गर्थे । किन एकैचोटी दुइवटा गिलासमा भन्ने प्रश्नमा उनको सधैं एउटै उत्तर हुन्थ्यो, अर्काे गिलाँस साथीको हो । एक दिन उनी एउटा मात्रै गिलासमा लिएर पिउँदै थिए, कसैले सोध्यो, आज साथीको गिलाँस खोइ त ? उनले जवाफमा भने, यो साथीको गिलाँस हो । मैले त रक्सी खान उहिल्यै छोडी सकें, यो साथीको भाग खाइदिएको ।
–एक वृद्धको घरमा एउटा गाँजाको बोट उम्रियो । उनले बाख्राको पेट ढाडीएका बेला उपचार गर्न काम लाग्छ भनेर त्यसलाई हुर्कन दिए र जतन गरेर राखे । खोइ कसरी हो केही परका युवाहरूले थाहा पाएछन् र माग्न आए । वृद्धले सुरुमा छैन भने तर केटाहरूले कर गरेपछि अलिकति झिकेर दिए । यो क्रम चलि रह्यो । अन्ततः गाँजा सकियो र वृद्धले गाँजा सकिएको बताए । तर केटाहरुले बृद्धको कुरा पत्याएनन र हामीलाई माल नदिने भन्दै पिटपाट पारे र हिँडे ।
–एकजना हेरोइनको इन्जेक्सन आफूले आफैँलाई लगाउने युवकलाई उनका सम्पन्न बाबुले लिएर जँचाउन आए । डाक्टरले युवबलाई सोधे, के तपाइ लागूपदार्थ हेरोइन छोड्न चाहनु हुन्छ ? डाक्टरको प्रश्नमा युवाको जवाफ थियो, “मैले कुनै पनि हालतमा छोड्दिन” । किन छोड्न चाहनु हुन्न भन्ने थप प्रश्नमा उनको जवाफ थियो ‘यसले दिने आनन्द संसारमा अरु कुनै कुराले दिन सक्दैन, विश्वास लाग्दैन भने तपाईंले आफैं लगाएर हेर्नुस्, छोड्न मन लाग्ने छैन’ ।
लागु पदार्थ भन्नाले यस्ता वस्तु वा रसायनलाई बुझिन्छ जसको सेवनले मानिसको शारीरिक र मानसिक स्वास्थ्य, चेतना र अनुभूतिलाई नकारात्मक असर पु¥याउँछ र जसको लत लाग्न सक्छ ।
यस्ता पदार्थले मानिसको केन्द्रीय स्नायु प्रणालीमा सीधा प्रभाव पार्छ र यसले उसको भावना र सोचाइमा परिवर्तन ल्याउँछ । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार, स्वस्थ शरीरका लागि आवश्यक नपर्ने र प्रयोगले शारीरिक वा मानसिक कार्यमा परिवर्तन ल्याउन सक्ने कुनै पनि रासायनिक वस्तुलाई लागू पदार्थ भनिन्छ ।

सन्दर्भः अन्तर्राष्ट्रिय लागू पदार्थ तथा अवैध तस्करी विरुद्ध दिवस

माथि उल्लेख गरिएको गाँजाको पात र फूलबाट लागूपदार्थ गाँजा बन्दछ भने गाँजाको फलमा बन्ने चोपबाट चरेस बनाउने हो । अफिम अर्काे लागू पदार्थ हो जो अफिमको फललाई काट्दा निस्कने चोपबाट बनाउने
गरिन्छ । कोकाको पातबाट कोकिन बनाईन्छ ।
सुर्तीजन्य पदार्थ चुरोट, बिँडी, खैनी र रक्सीका विभिन्न प्रकारहरूलाई पनि लागू पदार्थको सूचिमा राखिएको छ ।
लागु पदार्थको सेवनले हाम्रो व्यक्तिगत, पारिवारिक र सामाजिक जीवनमा समेत नकारात्मक असरहरू पारेको
हुन्छ । तर विडम्बना यसको सेवनको लत लागेकाहरु माथि वर्णन गरिएको युवक जस्तै भैसकेका हुन्छन्, अर्थात कुनै हालतमा छोड्न नसक्ने ।
लागू पदार्थको सेवनले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमतामा कमी ल्याउने भएकाले विभिन्न रोग लाग्ने सम्भावना बढ्छ । कलेजो र मिर्गौलामा क्षति पु¥याउँछ, मुटुको धड्कन गडबड हुन्छ, दम, खोकी जस्ता समस्या देखिन्छ भने एचआईभी÷एड्स र हेपाटाइटिस संक्रमणको दरलाई बढाउँछ । लागु पदार्थ सेवन गर्नेहरूले उचित खानपानमा ध्यान नदिने हुँदा शरीर कमजोर बन्छ र सुत्न गाह्रो हुने जस्ता समस्या देखिन्छ ।
बिर्सने बानी लाग्ने, एकाग्रतामा कमी, निर्णय क्षमतामा ह्रास, सामान्य कुरामा पनि छिटो रिसाउने वा झगडा गर्ने प्रवृत्ति बढ्न, सधैँ निराश र बेचैन रहने, नभएका कुराहरू देख्ने, सुन्ने वा महसुस गर्ने जस्ता समस्या मानिसमा लागू पदार्थको सेवनले देखा पर्दछन् ।
यसका अतिरिक्त यसले समाजिक र पारिवारिक असरहरू पनि लिएर आउँछ ।
परिवारका सदस्यहरूसँग झगडा हुने, अविश्वास बढ्ने, लागु पदार्थ किन्ने लतले घरको पैसा सकिने र ऋण लाग्ने हुन्छ भने समाजबाट अलग–थलग पर्ने वा तिरस्कृत हुने अवस्था समेत आएको हामीले देखेका छौं ।
चाहेको समयमा लागू पदार्थ नपाएपछि वा किन्ने क्षमता नभएपछि पैसाका लागि चोरी, डकैती, बेचबिखन जस्ता अपराधमा संलग्न हुने सम्भावना बढ्ने हुन्छ । यसैगरी काममा ध्यान दिन नसक्ने वा अनुपस्थित हुने हुँदा जागिरबाट निकालिने, लागु पदार्थको लतका कारण घर छाड्ने वा घरबाट निकालिने समेत हुन सक्छ ।
लागू पदार्थको सेवनले कानुन व्यवस्थामा चुनौती थपिएको छ । लागु पदार्थको ओसारपसार र सेवनले अपराध दर बढाएको छ । कही वर्ष अगाडीको दमौली कै युवा विक्रम परियारको हत्या लागू पदार्थ सेवन कर्ताले गरेको बाट समेत यो पुष्टि हुन्छ । युवाहरू लागु पदार्थको दलदलमा फस्दा देशको विकासमा बाधा पुग्ने भएकाले राष्ट्रिय रुपमा समेत यसले समस्या ल्याउँछ भन्न सकिन्छ ।
यति धेरै व्यक्तिगत, पारिवारिक, सामाजिक तथा राष्ट्रिय समस्या निम्त्याउने लागू पदार्थ र यसको सेवन व्यक्तिगत अठोट भएमा अवश्य त्याग्न सकिन्छ ।
सन् १९८७ मा संयुक्त राष्ट्र संघले हरेक वर्ष जनु २६ मा अन्तर्राष्ट्रिय लागू पदार्थ तथा अवैध तस्करी विरुद्ध दिवस मनाउने निर्णय गरेसंगै विश्वव्यापि रुपमा मनाउन थालिएको यो दिवसले लागू पदार्थको सेवन र अवैध तस्करी नियन्त्रणमा सहयोग गरोस् भन्ने कामना । विश्व समुदायलाई लागू पदार्थको असर र कारोबारबाट मुक्त गर्न प्रेरित गरोस् ।
भनिन्छ, भारतमा मात्रै यसका प्रयोगकर्ता झण्डै १५ करोड छन् । खुल्ला सिमा लगाएतका कारण त्यसको प्रभाव नेपालमा पनि धेरै नै पर्ने गरेको छ । यसले माथि भनिएका बहुआयामिक असरहरुको दायरा फराकिलो बन्दै जानेछ । यस तर्फ सरकार र हामी नागरिक सबै सचेत हुनु जरुरी छ । विश्वमा वर्षेनी १९ लाखभन्दा बढी मानिसको ज्यान लागू पदार्थको प्रयोगका कारण जाने गरेको तथ्याङ्क छ । लागू पदार्थको प्रयोग घातक हुने जान्दा जान्दै यसको प्रयोगकर्ता बढी रहेका छन् । मेरो आग्रह त्यो १९ लाख भित्र हाम्रा दाजुभाइ नपरुन भन्नेमा सबै सचेत हुन सकौं ।