सेयर मार्केटका कुराहरु

‘‘यो जुनीमा आईपीओ नै नपरी मरिन्छ क्या हो ? मलाई त यति कित्ता प¥यो । तपाईलाई नी ? …………कम्पनी त झुर रहेछ, कहिल्यै बढ्दैन ! …… मा भरेको ……. पुगेछ । होल्ड गर्दा ठीक होला कि बेच्दा ठीक होला ? साथी हो ! सुझाव पाउँ न । ’’
माथि प्रस्तुत गरिएका भनाईहरु विगत केही समयदेखि सामाजिक सञ्जालमा देखिने गरेका स्टासहरुका प्रतिनिधि भनाईहरु हुन् । सन्दर्भ हो सेयर मार्केटको ।
सेयर मार्केट नेपालको सन्दर्भमा नयाँ कुरा होइन । बर्षौ पहिलेदेखिनै नेपालमा सेयरको कारोबार हुन थालेको हो । तर विगतमा र वर्तमानमा सेयर मार्केटको कारोवार र प्रक्रियाको अवस्थाहरु फरक फरक छ । विगतमा हेर्ने हो भने सेयर मार्केटमा धनाढ्य घरानाको मात्र पहूँच हुन्थ्यो । र प्रक्रिया पनि अहिलेको भन्दा झन्झटिलो हुन्थ्यो । तर अहिले आईपिओ प्रणाली सहज पहूँचले गर्दा सेयर मार्केट घरघरमा पुगेको छ । बस तपाईसंग एउटा स्मार्ट फोन र नेटको पहूँच हुनु जरुरी छ । अहिलेका अवस्थामा सेयर मार्केटमा कारोवार गर्न धनी नै हुनुपर्दछ भन्ने पनि छैन । हामी आफ्नो आर्थिक अवस्थाको अनुरुपको सेयर सहजै खरिद र विक्री गर्न सक्छौं । मैले ठूला ठूला कम्पनीहरुको अधिकतम सेयरको कारोबार अहिले पनि धनी मानिसहरुकै वरीपरी घुम्छ । तै पनि अन्य सामान्य आय हुने मानिसले पनि इच्छा भएको खण्डमा सहजै सेयर मार्केटमा प्रवेश गर्न सक्छ । प्रविधिको विकासले यति सहजता चाही ल्याई दिएको छ ।
सेयर मार्केटमा सबै बर्गको सहज पहूँच हुनु राम्रो कुरा हो । यसले राष्ट्रको उन्नतीमा सबै बर्गको लागि प्रत्यक्ष सहभागि हुने अवसर जुराउँछ । व्यक्तिगत रुपमा सेयर मार्केटमा लगानी गर्ने लगानीकर्ताले लाभ लिन सक्ने कुरा त छँदैछ । शेयर मार्केटलाई राम्रोसंग अध्ययन गरेर लगानी गर्न सकेको खण्डमा सामान्य आय हुने मानिसले पनि क्रमशः मनग्य आम्दानी गर्न सक्छ । सेयर मार्केटकै लगानीले घर जग्गा जमिन गाडी जोडेको उदाहरणहरु हाम्रै वरिपरि प्रसस्त छन् । नगदलाई स्थिर अवस्थामा राख्दा भन्दा चलायमान बनाउँदा नै त्यसले फाईदा दिन्छ । यसको लागि सेयर मार्केट राम्रो क्षेत्र हो । मेरो आफ्नै कति साथीहरु सेयर मार्केटबाट भएको फाईदाहरु भेट हुँदा सुनाउँछन् । सात आठ हजारमा किनेको सेयर दश पन्ध्र दिनमै बीस पच्चिस हजारमा बेचेको सुनाउँछन् । आफूले लगानि गरेको कम्पनीको सेयर भाऊ नबढेर विरक्त लागेको कहानी सुनाउने साथीहरु पनि नभएका भने होइनन् । कत्ति त भाऊ घटेर आफ्नो लगानि पनि नउठ्ने दुखेसो पोख्ने साथिहरु पनि छन् । व्यार, कारोवारमा नाफा घाटा हुनु स्वभाविक कुरा हो । एक पटक घाटा भए अर्को पटक नाफा हुन पनि सक्दछ । एक नाफा भयो भन्दैमा सँधै नाफा हुन्छ भन्ने पनि छैन । कहिले बराबरी त कहिले घाटा पनि हुन सक्दछ । व्यापारिक कारोवारमा यो सामान्य कुरा हो । जे होस् बजारको राम्रोसंग अध्ययन गरेर प्रवेश गर्ने हो भने आफूसंग भएको पूँजि लगानी गर्ने राम्रो क्षेत्र सेयर मार्केट पक्कै हो । तर मैले यो आलेखमा उठान गर्न चाहेको विषयवस्तु चाही के हो भने सेयर मार्केट कसैको लागि पनि नशा बन्नु हुँदैन । पैसा कमाउने एक मात्र उपायको रुपमा सेयर मार्केटलाई लिनु हुँदैन ।
अलिक समय पहिलेको कुरा हो, म खाजा खानको लागि एउटा होटलमा थिएँ । खाजाको अडर दिएर पर्खिरहेको थिए । केही समय पछि तीन जना अरु मानिस थपिए । दुईजना आफ्नो कार्यालयको पोशाकमै थिए भने एक जना साधारण लुगामा । उनिहरुले त्यहाँ करिब करिब २०÷२५ मिनेटको समय विताए, खाजा खाईसक्दासम्म । तर त्यो २०÷२५ मिनेटको पुरै समय उनिहरुले सेयर मार्केटको बारेमा कुरा गरेर विताए । आफ्नो नाफा घाटाको हिसाबकिताबमै उनिहरुको समय वित्यो । त्यो बीचमा न उनिहरुले आफ्नो व्यक्तिगत कुरा गरे, न पारिवारिक, न त आफ्नो कार्यक्षेत्रको बारेमा नै । यो पनि हुन सक्छ उनिहरुले त्यो बीस मिनेट पुरै सेयर मार्केटको कुरा गरेपनि अन्य समयमा उनिहरु आफ्नो कार्यक्षेत्रको बारेमा पनि सोच्छन् । तर यति चाहि सहजै अनुमान लगाउन सकिन्थ्यो कि उनिहरुको सेयर मार्केटप्रति लगाव र आशा उच्च छ ।
मैले यहाँनेर यो प्रसंगको कुरा उठानुको कारण चाहि के हो भने सेयर मार्केटमा अति लिप्त भएर सेयर मार्केटलाई नै पैसा कमाउने एक मात्र उपाएको रुपमा लिनु हुँदैन । अझ विशेष गरी युवा वर्गले जोसंग प्रसस्त उर्जा छ, सिर्जनशिल क्षमता छ, नविनतम ज्ञान छ, केही गरौं भन्ने जाँगर छ । यदि सबै मानिसले सेयर मार्केटबाटै पैसा कमाएर धनी हुन्छु भन्ने सोंचाई राख्ने हो भने त्यसको प्रतिफल नकारात्मक पनि हुन सक्छ– राष्ट्रको लागि पनि स्वयम् व्यक्तिको लागि पनि । क्षमतावान युवा शक्ति जति सबै आफ्नो कार्यक्षेत्रमा दत्तचित्त भएर लाग्नुको सट्टा, शेयर मार्केटमै लगानि गरेर बसीबसी धनी हुन्छु भनेर, बसीदिने हो भने हाम्रो राष्ट्रको हालत के होला ? राज्यको लागि विभिन्न क्षेत्रमा चाहिने, जनशक्ति कहाँबाट ल्याउने ? विभिन्न क्षेत्रमा कार्यरत जनशक्तिले पनि आफ्नो कार्यक्षेत्र भन्दा सेयर मार्केटकै बारेमा सोंचेर, समय व्यतित गर्ने हो भने, उपलब्धी कस्तो आउला ? मैले यसो भन्नुको तात्पर्य, युवा वर्गले सेयर मार्केटमा ध्यान दिनु हुँदैन भन्नु विल्कुलै होइन । मेरो आषय के मात्र हो भने सेयर मार्केटको चक्करमा लागेर आफ्नो कार्यक्षेत्र, करियर र लक्ष्यलाई भुल्नु हुँदैन । सेयर मार्केट पनि पैसा कमाउने एउटा माध्यम हो भनेर मात्र बुझ्नु पर्दछ । एक मात्र माध्यम हो भनेर त्यसकै पछि पछि दौडनु हुँदैन ।
सेयर मार्केटको दुनियामा प्रवेश गर्नुपूर्व कुन कम्पनी राम्रो छ, बजार कस्तो छ, भन्ने त बुझ्नु पर्दछ नै । यो त आधारभूत कुरा भैहाल्यो । संगसंगै हामीले के पनि बुझ्नु पर्दछ भने सेयर मार्केटको दुनिया पनि जुवाघर जस्तै हो र सेयर मार्केट जुवा जस्तै एउटा नशा हो । क्यासिनोमा जुवा खेल्दा पनि एक दुई जना मानिस धनि बन्दछन् तर उनिहरु धनी बन्न अरु सयौं टाट पल्टिनु पर्दछ । तर आज दाउ लाग्छ कि भोलि दाऊ लाग्छ कि भन्दाभन्दै मानिसहरु टाट पल्टि रहेका हुन्छन् । कोही एक जना करोडपति बन्छ, सय जनाको लाख लाख बटुलेर, सेयर मार्केटमा पनि करिब करिब यस्तै हुन्छ । रामबहादुरले पाँच सयमा किनेको सेयर, दश दिनपछि हरिबहादुरलाई पाँच हजारमा बेच्छ, फेरी दश दिन पछि हरिबहादुरले श्यामबहादुरलाई बीस हजारमा बेच्छ । सेयर मार्केटको भाऊ बढ्ने एउटा आफ्नै प्रक्रिया र गति हुन्छ अनि एउटा निश्चित विन्दु भन्दा माथि त्यो जान सक्दैन । अब त्यही रामबहादुरको पाँच सयलाई श्यामबहादुरले अर्को कसैलाई पचास हजारमा बेची दिन्छ । सेयरको भाऊ बृद्धि भएको देखेर चौथो व्यक्तिले पनि पाँच सयबाट सुरु भएको सेयर पचास हजारमा किन्छ, मानौं अब श्यामबहादुर त पुरापुर नाफामै
रहे । तर चौथो व्यक्तिको त विजोग भयो । यदि त्यो चौथो व्यक्तिको जम्मा पूँजि नै पचास हजार मात्र रहेछ भने ? अझ मानौं कि भाऊ घट्दै गयो भने ? उसको त सर्वस्व जान्छ । अनि जुवाडेले अब त दाउ लाग्ला कि ठाउँ फेर्दाको पो दाऊ लाग्छ कि, तास फेर्दा दाऊ लाग्छ कि भन्दाभन्दै सबै सकिए जस्तो, यो कम्पनीमा हुन्छ कि त्यसमा हुन्छ कि अब हुन्छ कि, अर्को पटक हुन्छ कि, भन्दाभन्दै सेयरमै जिन्दगी वित्न पनि वेर लाग्दैन । अब यहाँनेर प्रश्न आउँछ, हामी, रामबहादुर, श्यामबहादुर या हरिबहादुर मध्ये प¥यौं भने त ठीकै भो । यदि चौंथो व्यक्तिमा प¥यौं भने ?
पुरानो पाठ्यक्रम शिक्षा संकाय अन्तरगत मुख्य विषय अंग्रेजीमा एकजना जापानी लेखकको ‘पेपर’ निवन्ध छ । एउटा सुखसयल र आरामको जिन्दगी विताई रहेको दम्पत्ती छिटो धनि बन्ने सोंचमा सेयर मार्केटको पछाडि लिप्त हुँदा कसरी वर्वाद हुन्छन्, भन्ने निवन्धको मूल मर्म छ ।
सेयर मार्केटको राम्रो र नराम्रो पक्षहरुको बारेमा यति लेखिसकेपछि म फेरी पनि दोहो¥याउँछु, सेयर मार्केटमा लगानि गर्न हुँदैन भन्ने मेरो आषय कदापि होइन । बस, आफ्नो सम्पूर्ण कमाई सेयर मार्केटको दाऊमा भने लगाउनु हुँदैन । कति लगानी गर्ने कति स्टक राख्ने भन्ने कुरामा सुनिश्चित हुनु पर्दछ । आफूले सोंचे जस्तो फाईदा नभए पुनः के गर्ने भन्ने पूर्व तयारी पनि गर्नुपर्दछ र सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा आफ्नो कार्यक्षेत्र र लक्ष्यको पछाडि दत्तचित्त भएर निरन्तर लागि रहनु पर्दछ । तब मात्र हामी वास्तवमै धनि बन्न सक्छौं । सेयर मार्केटबाट सोंचे जस्तो फाईदा नभएको खण्डमा पनि हामीसंग कमाउने विकल्प हुन्छ ।
हामीले के चाहि भुल्नु हुँदैन भने सेयर मार्केटबाट करोडपति भएका मानिसको कथा त हामीले धेरै सुनेका छौं, देखे पढेका छौं । तर सेयर मार्केटको चक्करले करोडबाट रोडमा आएको हामीले नदेखेको र नसुनेको नपढेको थुप्रै कथाहरु पनि हाम्रो समाजमा
छन् ।