नेपाली कांग्रेस, जुन लोकप्रिय मतका आधारमा सधैँ अगाडि रहने दलका रूपमा चिनिन्थ्यो, विस्तारै कांग्रेसले त्यो परिचय गुमाउँदै गएको छ । पछिल्ला निर्वाचन परिणामहरुले त्यही देखाएका छन्, । २०४८ को निर्वाचनमा ३७ प्रतिशत मत प्राप्त गरेको कांग्रेसले २०७९ को निर्वाचनमा आइपुग्दा १० प्रतिशतभन्दा बढी मत गुमाएर २६ प्रतिशत हाराहारीमा चित्त बुझाउनु पर्ने अवस्थामा पुगेको छ । मतदाता र मतदान संख्या बढ्दा पनि दलले पाउने मत घट्नु पार्टीका नेता, कार्यकर्ता र शुभेच्छुकका लागि पक्के पनि अप्रिय स्थिति हो ।
ऐतिहासिक रूपमा २०४८ सालको पहिलो निर्वाचनमा २०५ मध्ये ११० सिट जितेर ठूलो दल बनेको कांग्रेस, आज ३० वर्षपछि अन्य चार दलको गठबन्धनको सहारा लिँदा पनि २०७९ को निर्वाचनमा प्रत्यक्षतर्फ १६५ मध्ये जम्मा ५७ सिट मात्र जित्ने अवस्थामा आइपुग्यो । एमालेले २७ लाख ९१ हजार लोकप्रिय मत ल्याउँदा कांग्रेस २६ लाख ६६ हजारमा चित्त बुझाउनु पर्ने अवस्थामा आइपुगेको थियो । निर्वाचन परिणामा भन्छ, लोकप्रिय मतमा एमालेभन्दा पछाडि पछाडि परेको छ, कांग्रेस ।
नीति, विधि, सिद्धान्त र व्यवहार नमिल्ने दलहरूसँग सत्ता र शक्ति आर्जनका लागि गरिएको गठबन्धनप्रति कांग्रेसका समर्थक मतदातामा नै वितृष्णा पैदा भएको निर्वाचन परिणामले देखाएको
छ । कतिपय कांग्रेस समर्थक मतदाताले गठबन्धन मन नपराएर मतदान केन्द्रसम्म जाने आवश्यकता नै महसुस नगरेको देखिन्छ । यस अनाकर्षणको मुख्य कारण कांग्रेसका नेताहरूको कसैलाई पालो नदिने बरु आफैँ सधैँ सत्ता र शक्तिमा रहने मोह हो ।
गगन थापाले संसदीय दलको नेतामा उम्मेदवारी दिए् र विश्वप्रकाश शर्मा तथा प्रदीप पौडेललगाएत उनलाई दलको नेता हुँदै प्रधानमन्त्री बनाउने अभियानमा लागे । १३ औँ महाधिवेशनमा पराजय भोगे पनि हिम्मत नहारी १४ औँ महाधिवेशनमा महामन्त्री बनेका गगन र विश्वप्रकाश तथा सम्मानजनक मत पाएका प्रदीप पौडेलको सफलताले कांग्रेसजनको मनमा उत्साह थपेको थियो ।
तर युवा नेताहरूलाई सहजै सत्ताको साँचो नदिने बुढो पुस्ताले फेरी एक पटक कांग्रेसलाई आम युवाको पार्टी हुनबाट रोक्यो । आफुभन्दा कान्छो उमेरको फुच्चेले पार्टी र देशको सत्ताको साँचो हात पार्न लाग्यो भन्ने इष्र्याले गगनमात्र रोकिएनन् । कांग्रेसमाथिको युवा पुस्ता अझ अहिलेको भाषामा जेनरेशन जेडको भरोषा गुम्यो । कांग्रेसलाई जडतामा राख्न चाहनेको हात माथि नै रह्यो ।
पछिल्ला निर्वाचन परिणामहरूले ’रुख’ मा मलजल गर्नेको संख्यामा कमी आएको, चारतारे झण्डा सिरानीमा राखेर सुत्नेको संख्यामा कमि हुँदै आएको र कांग्रेस खुम्चिँदै गएको देखाउँछ । बीपी कोइरालालाई आदर्श मान्नेको संख्या नघटे पनि युवामाझ बीपीलाई चिनाउनेको संख्या घटेको छ । अब कांग्रेसलाई फेरि जनमनको पार्टी बनाउने, ’रुख’ मा मलजल गर्ने र युवामाझ बीपीलाई चिनाउने भारी जिम्मेवारी गगन, विश्वप्रकाश र प्रदीपको काँधमा सुम्पनु पर्ने बेला आएको छ । नेताहरूको फेर समातेर होइन, आफ्नै बलबुतामा नेता बन्न सकिन्छ भन्ने चेत भएका युवा पुस्ताले यस पटक हिम्मत गरेर पुष अन्तिम साता हुन लागेको १५ औं महाधिवेशनमा कांग्रेसलाई पुनर्जीवन दिनु पर्नेछ ।
कांग्रेस समर्थक मतदातामा आएको वितृष्णाको मुख्य जड विगत ३० वर्षको नेतृत्व र कार्यशैली हो । मतदाताहरू नयाँ सोच, भिजन र विकासको एजेन्डा बोकेका युवा अनुहारको खोजीमा छन् । तर, कांग्रेसले बारम्बार २०४८ सालदेखि सक्रिय र पटक–पटक असफल सावित भइसकेका नेताहरूलाई नै अघि सार्दा मतदाताले पुरानै असफलताको निरन्तरता देखे ।
कांग्रेसले विकास र समुन्नतिका नारा त लगायो, तर आफ्नै नेतृत्वमा भएका विगतका कामहरू बारे मतदातालाई बताउन सकेन । अर्कातिर शीर्ष नेताहरूको सधैँ सत्ता र शक्तिमा रहिरहने मोहले गर्दा पार्टीभित्र नयाँ र सक्षम नेतृत्वलाई स्थान दिइएन । यसले गर्दा कार्यकर्ता र समर्थकहरूमा ’पालो प्रणाली’ प्रति नै वितृष्णा पैदा भयो, जसको प्रत्यक्ष असर गत निर्वाचनका बेला मतदानमा देखियो ।
गगन, विश्वप्रकाश र प्रदीप लगायतका युवा नेताहरूपार्टी सत्तामा आएर कांग्रेसमा आशाको सञ्चार भए पनि उनीहरूको पार्टी रुपान्तरणको यात्रा सहज हुने छैन । ७ पटक प्रधानमन्त्री बन्ने ’ज्योतिषीको भविष्यवाणी’ मा ढुक्क रहेको बुढो पुस्ताले युवाहरूलाई सहजै काम गर्न दिने छैनन् ।
गगन थापाले संसदीय दलको नेतामा उम्मेदवारी दिनु केवल पद प्राप्तिको दौड मात्र थिएन, यो कांग्रेसभित्रको शक्ति संघर्ष र पुस्तान्तरणको लडाईं थियो । बहुमत सदस्यहरू (जसमध्ये अधिकांश सभापति देउवाको नाम आउनासाथ हात उठाउने खालका थिए) लाई विश्वासमा लिएर दलको नेता बन्नु गगनका लागि सजिलो थिएन । तर जे प्रयत्न गगन पुस्ताले ग¥यो, त्यो आवश्यक थियो ।
राजनीतिमा सत्ता र शक्ति मागेर पाइँदैन, यो खोसेर लिने हो भन्ने सत्यलाई आत्मसात गर्दै गगन, विश्वप्रकाश र प्रदीपले अब सहज नपाइने अवस्थामा खोसेर लिने प्रयत्न गर्नुपर्छ । र आम कार्यकर्ता आशा गरेका छन्, यो महाधिवेशनमा उनीहरु सफल हुनेछन् । कांग्रेसजनमा पलाएको उत्साहलाई मर्न नदिने हो भने युवा नेतृत्वले यसपटक हिम्मत गर्नैपर्छ ।
कांग्रेसलाई नेपाली जनमनको पार्टी बनाई राख्ने र आफ्नो राजनीतिक भविष्य सुरक्षित गर्ने हो भने युवा नेतृत्वको उदय मात्र पर्याप्त छैन, संस्थागत सुधार अपरिहार्य छ । गठबन्धनको नाममा नीति, विधि र सिद्धान्तलाई तिलाञ्जली दिँदा बीपीको आदर्श र चारतारे झण्डाको महत्त्व युवा पुस्तामाझ पुग्न सकेको छैन। युवा नेतृत्वले बीपीको प्रजातान्त्रिक समाजवादको मर्मलाई वर्तमान सन्दर्भमा पुनव्र्याख्या गर्दै नयाँ पुस्तामाझ चिनाउन आवश्यक छ । ’रुख’ मा मलजल गर्ने कार्यकर्ताको संख्या घट्नु र संगठन कमजोर हुनु ठूलो चुनौती हो । पार्टीको सांगठनिक संरचनालाई शुद्धीकरण गर्दै आम कार्यकर्ता र शुभचिन्तकको भावना सम्बोधन गर्ने र उनीहरूलाई पुनः सक्रिय बनाउने जिम्मेवारी अब युवा नेताहरूले लिनु पर्छ र त्यसका लागि उनीहरुलाई पार्टी सत्तामा पु¥याउनु अत्यावश्यक भएको छ अन्त्यमा, अब गगन पुस्ताको काँधमा कांग्रेस नेतृत्व सुम्पेर कांग्रेसलाई संकुचनबाट मुक्त गराई, नेपाली राजनीतिमा पुनः प्रतिस्पर्धी दलका रूपमा स्थापित गर्ने जिम्मेवारी दिने तर्फ महाधिवेशन प्रतिनिधिले विचार गरुन् । आशा गरौँ, नेताहरूको फेर समातेर होइन आफैँ हिम्मत गरेर अघि बढ्ने यो युवा पुस्ताले यसपटक अवश्य जित हासिल गर्नेछ र कांग्रेसलाई नयाँ जीवन दिनेछ ।